Μέχρι το 1960 τα λιμάνια αποτελούσαν
απλά σημεία πρόσβασης από τη θάλασσα στη ξηρά και οι κύριες δραστηριότητες που
εκτελούνταν σ' αυτά ήταν η φόρτωση και η
εκφόρτωση των φορτίων και ο χειρισμός τους. Στη συνέχεια το λιμάνι, μετατρέπεται
σε κέντρο μεταφορικών και εμπορικών υπηρεσιών έχοντας τη δυνατότητα να παρέχει
εμπορικές υπηρεσίες στους χρήστες οι οποίες δεν είναι απόλυτα συνδεδεμένες με
τις δραστηριότητες της φόρτωση και της εκφόρτωσης. Από το 1960
και στη συνέχεια αναπτύχθηκε ένας μεγάλος αριθμός μοντέλων αλληλεπίδρασης
χρήσεων γης και συστήματος μεταφορών. Σήμερα, το σύγχρονο λιμάνι
θεωρείται ένας δυναμικός κόμβος στο διεθνές δίκτυο παραγωγής – κατανάλωσης. Τα
λιμάνια αυτά αναδύθηκαν στη δεκαετία του 1980 κυρίως λόγω της
επικράτησης των εμπορευματοκιβωτίων, των συνδυασμένων μεταφορών
και των logistics σε μεγάλη κλίμακα παγκοσμίως.
Επανασχεδιασμός
και ανάπλαση Πόλεων - Λιμανιών
Τα μεγάλα
ευρωπαϊκά λιμάνια λόγω της συνεχούς επέκτασης των σύγχρονων λιμενικών τους
εγκαταστάσεων και της μεταφοράς τους εκτός του αστικού κέντρου, τείνουν να
εγκαταλείπουν μεγάλες εκτάσεις σε προνομιακές συνήθως θέσεις της πόλης.
Πρόκειται για μια διαδικασία που σηματοδοτήθηκε από τις αλλαγές στο θαλάσσιο
εμπόριο τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, αλλά συνεχίζει μέχρι σήμερα να
αποτελεί μέρος των προβλημάτων και των αναπτυξιακών δυναμικών πολλών πόλεων
- λιμανιών. Όσο πιο δυναμικό είναι - ή υπήρξε - ένα λιμάνι τόσο πιο
εκτεταμένες τείνουν να είναι οι αναδιαρθρώσεις, οι εγκαταλελειμμένες περιοχές
και άρα τα προγράμματα επανασχεδιασμού – αναπλάσεων.
Ακόμη και αν αυτά
τα έργα διαφέρουν όλα έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό, εντάσσουν ξανά στον
αστικό ιστό εγκαταλειμμένες λιμενικές ζώνες για την ανέγερση γραφείων,
κατοικιών ή χώρων ψυχαγωγίας, ενώ οι λιμενικές δραστηριότητες μετεγκαθίστανται
εκτός πόλης, μακριά από το κέντρο.
Για να θεωρηθεί
επιτυχής μια ανάπλαση πρέπει να εξασφαλίζει την προσβασιμότητα στη λιμενική
περιοχή, να αναδεικνύει την ιστορική φυσιογνωμία του λιμένα και τη σύνδεσή του
με την ιστορία της πόλης, καθώς και να ελαχιστοποιεί τις επιπτώσεις από τη
λειτουργία του στο περιβάλλον. Οι πολίτες πρέπει να πειστούν ότι το λιμάνι
μπορεί να συμβάλλει στη γενικότερη ευζωία τους γιατί μόνο έτσι θα υπάρξει
πραγματική αναγέννηση των πόλεων- λιμανιών.
Η σημαντικότητα
των αναπλάσεων έγκειται και στο γεγονός ότι οι θαλάσσιες μεταφορές και οι
λιμένες είναι ζωτικής σημασίας για το διεθνές εμπόριο και τις διεθνείς
συναλλαγές. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια τα συνεχώς αυξανόμενα προβλήματα της
ατμοσφαιρικής ρύπανσης, της κυκλοφοριακής συμφόρησης και των τροχαίων
ατυχημάτων οδήγησαν την Ε.Ε. σε αναθεώρηση της πολιτικής της στον τομέα των
μεταφορών.
Ρόλος και
βασικές λειτουργίες των λιμανιών
Η κύρια λειτουργία
ενός σύγχρονου λιμανιού είναι να χειρίζεται το φορτίο μεταξύ των θαλάσσιων και
των χερσαίων μέσων μεταφοράς και αντίστροφα. Παρόλο που αυτή η βασική
λειτουργία δεν έχει αλλάξει για πολλά χρόνια, οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται
κατά την διεκπεραίωση χειρισμού του φορτίου έχουν ριζικά τροποποιηθεί τα
τελευταία χρόνια. Ο παράγοντας που κύρια επιδρά στην αλλαγή των διαδικασιών
είναι η προσπάθεια για μείωση του χρόνου αλλά και του κόστους χειρισμού του
φορτίου.
Ασφαλώς πολλοί
παράγοντες επιδρούν στη βελτίωση της οργάνωσης των λιμενικών λειτουργιών, αλλά
τα χαρακτηριστικά εκείνα που έχουν συνδεθεί με τον αποτελεσματικότερο
χειρισμό του φορτίου στο λιμάνι αφορούν, τη ταχύτητα, την ασφάλεια, την
ευελιξία το χαμηλό κόστος με τις βασικές
λιμενικές λειτουργίες να εστιάζονται στη:
— Λειτουργία
παροχής υπηρεσιών προς τα πλοία: Η λειτουργία αυτή περιλαμβάνει ενέργειες που απαιτούνται για το
χειρισμό του φορτίου από τα αμπάρια του πλοίου στην αποβάθρα και αντίστροφα,
είτε με γερανούς του πλοίου είτε με τον κατάλληλο εξοπλισμό της προβλήτας.
Στόχος του λιμανιού στη λειτουργία αυτή είναι η όσο το δυνατόν γρηγορότερη
απελευθέρωση του πλοίου /ελαχιστοποίηση του χρόνου φορτοεκφόρτωσης.
Δευτερεύουσες υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρονται στο πλοία σε ένα λιμάνι είναι:
η Ρυμούλκηση, η Πλοήγηση, η Πρόσδεση - απόδεση, ο Εφοδιασμός, οι Επισκευές κ.λ.π.
— Λειτουργία χειρισμού του φορτίου στην
αποβάθρα: Η λειτουργία
αυτή περιλαμβάνει το χειρισμό του φορτίου στην αποβάθρα, μεταφορά διακίνηση,
αλλά και την αποθήκευση του φορτίου. Η διαχείριση του φορτίου ήταν και
παραμένει μια πολύπλοκη διαδικασία για τα λιμάνια. Στις διαδικασίες χειρισμού
περιλαμβάνονται και δευτερεύουσες υπηρεσίες, όπως έλεγχος φορτίου, ζύγισμα,
ταξινόμηση, αναβάθμιση, επιδιόρθωση οι οποίες πρέπει να παρέχονται ταυτόχρονα.
Η βραχυχρόνια αποθήκευση έχει σαν σκοπό την προστασία του φορτίου από τις
καιρικές συνθήκες, τις απώλειες και τις φθορές.
Η ανεπάρκεια υπηρεσιών αποθήκευσης είναι συχνά λόγος που μπορεί να
οδηγήσει σε καθυστέρηση τη συνολική λειτουργία του λιμανιού και να αυξήσει το
κόστος για τους χρήστες. Η μακροχρόνια αποθήκευση δεν αποτελεί μία καθαυτό
λιμενική λειτουργία, αλλά εξαιτίας των αποθηκών που υπάρχουν στις περισσότερες
λιμενικές βιομηχανικές ζώνες η μακροχρόνια αποθήκευση συχνά διεκπεραιώνεται
στους λιμενικούς χώρους.
— Λειτουργία
παραλαβής και διανομής:
Αυτή η λειτουργία αποτελεί το συνδετικό κρίκο με την ενδοχώρα. Δυσλειτουργίες
εντοπίζονται στις προβληματικές συνδέσεις / σιδηροδρομικές ή οδικές, με την
ενδοχώρα, στην κυκλοφοριακή συμφόρηση στις εισόδους των λιμανιών και στο
διαφορετικό ωράριο λειτουργίας στους διάφορους συνεργαζόµενους φορείς /
Τελωνείο, Λιμενική Αρχή κ.λ.π.
— Λειτουργίες
“logistics”: Όλο και
περισσότερο τα τελευταία χρόνια τα κέντρα διακίνησης φορτίου μετατρέπονται σε
κέντρα υπηρεσιών που προσφέρουν ολοκληρωμένες λύσεις για ολόκληρη την αλυσίδα
της μεταφορικής διαδικασίας. Μέσα στην ολοκληρωμένη διαδικασία των "Logistics"
το λιμάνι αναλαμβάνει περισσότερα καθήκοντα και παρέχει υπηρεσίες
προστιθέμενης αξίας.
«Η
χρησιμότητα ενός λιμανιού και η ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρει,
εξαρτώνται από το εάν φορτοεκφορτώνει γρήγορα τα πλοία, από το εάν έχει
επαρκείς και κατάλληλους χώρους για αποθήκευση των αγαθών που διακινούνται
από αυτό και αν έχει άμεση πρόσβαση στους άξονες μεταφοράς από και προς την
ενδοχώρα». |
Γενιές Λιμένων
Πρώτος οργανισμός
που επιχείρησε να κατηγοριοποιήσει τους λιμένες είναι ο Οργανισμός Ηνωμένων
Εθνών μέσω της συνδιάσκεψης για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη / UNCTAD / United Nations Conference
on Trade and Development, που πραγματοποιήθηκε στη Γένοβα το 1992. Αυτή η
κατηγοριοποίηση βασίζεται σε τρία κριτήρια:
■ Την πολιτική ανάπτυξης του λιμένα, τη
στρατηγική και τη «συμπεριφορά» του
Τους στόχους και την επέκταση των δραστηριοτήτων του λιμένα
■ Την ολοκληρωμένη προσέγγιση των
δραστηριοτήτων του λιμένα και της οργάνωσης του
— Το
λιμάνι πρώτης γενιάς: Μέχρι το 1960 τα λιμάνια αποτελούσαν απλά σημεία
πρόσβασης από τη θάλασσα στην ξηρά. Οι κύριες δραστηριότητες που εκτελούνταν
στα λιμάνια ήταν η φόρτωση - εκφόρτωση των φορτίων και ο χειρισμός τους
στο λιμάνι. Σε πολλά λιμάνια ακόμα και σήμερα αυτές θεωρούνται οι βασικές
δραστηριότητες με αποτέλεσμα να απομονώνονται από δραστηριότητες μεταφοράς και
εμπορίου. Τα λιμάνια αυτά χαρακτηρίζονται από μονοπωλιακή δύναμη και αγνοούν
τις ανάγκες των χρηστών. Η συμμετοχή των ιδιωτών είναι περιορισμένη και έτσι ο δημόσιος
τομέας αναλαμβάνει τη χρηματοδότηση των λιμενικών υποδομών. Σε πολλές
περιπτώσεις, όταν η ενδοχώρα περιοριζόταν στην περιοχή της πόλης του λιμανιού,
ο δήμος αναλάμβανε τη διοίκηση και φυσικά τη χρηματοδότηση της υποδομής. Τα
λιμάνια αυτά έχουν δικά τους συστήματα πληροφόρησης και στατιστικής και δεν
ενδιαφέρονται για τη συμβατότητά τους με τα συστήματα των χρηστών. Επιπλέον οι
διάφοροι φορείς που εμπλέκονται είναι απομονωμένοι. Αυτό σημαίνει ότι σε
εμπορικό επίπεδο οι ενέργειες δεν πραγματοποιούνται κατόπιν συνεργασίας, αλλά
ανεξάρτητα, μα αποτέλεσμα η συνολική παραγωγικότητα του λιμανιού να είναι
χαμηλή και η διακίνηση του φορτίου πολύ αργή. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα
λιμάνια πρώτης γενιάς έχουν ως βασικό κύκλο εργασιών τους τη διαχείριση
συμβατικών μη μοναδοποιημένων φορτίων και χύδην φορτίων.
— Το λιμάνι δεύτερης γενιάς: Το λιμάνι δεύτερης γενιάς θεωρείται κέντρο
μεταφορικών και εμπορικών υπηρεσιών. Η
δραστηριότητά τους επεκτείνεται σε εμπορικές ή και άλλες υπηρεσίες, όπως η
συσκευασία ή ακόμα και η τυποποίηση, ενώ παράλληλα οι εγκαταστάσεις τους
αρχίζουν να επεκτείνονται προς την ενδοχώρα. Τα συγκεκριμένα λιμάνια έκαναν την
εμφάνισή τους στις αρχές του 1960, Η υποδομή των λιμένων θεωρείτο
δημόσιο αγαθό που εξυπηρετούσε το κοινό συμφέρον και συνέβαλε στην πρόσβαση των
επιχειρήσεων της ενδοχώρας τους σε νέες αγορές. Στο πλαίσιο αυτό τα λιμάνια
αντιμετωπίζονταν ως πόλος για την περιφερειακή αλλά και την εθνική ανάπτυξη και
για αυτό αντλούσαν κεφάλαια από την κρατική χρηματοδότηση. Σε περίπτωση
που μία κυβέρνηση δεν διέθετε τα απαραίτητα κεφάλαια για τη λιμενική υποδομή,
τη χρηματοδότηση αναλάμβαναν διεθνείς χρηματοδοτικοί οργανισμοί, όπως η
Παγκόσμια Τράπεζα. Επίσης στα τέλη της δεκαετίας του 1960 εισάγεται η
ιδέα της ανάπτυξης των ναυτιλιακών βιομηχανικών περιοχών /MIDA /Maritime
Industry Development Areas. Η ανάπτυξη
αυτών των περιοχών οφειλόταν:
■ Στην
αύξηση των βιομηχανιών πετρελαίου, σιδήρου και χάλυβα
■ Στην ανάγκη για όλο και περισσότερες
ποσότητες πρώτων υλών
■ Στην απαίτηση η θαλάσσια μεταφορά να
γίνεται με όσο το δυνατόν μεγαλύτερα πλοία , ώστε να επιτυγχάνονται οικονομίες
κλίμακας.
Οι νέες αυτές
παραθαλάσσιες περιοχές βιομηχανικής ανάπτυξης, συσχετίστηκαν με τις
επαναστατικές αλλαγές στη θαλάσσια μεταφορά, όπως η σταδιακή αύξηση στη χρήση
των εμπορευματοκιβωτίων τόσο στις θαλάσσιες όσο και στις χερσαίες μεταφορές, η
υιοθέτηση των πλοίων VLCC / Very Large Crude
Carrier και ULCC/ Ultra
Large Crude Carrier,
καθώς και τον
γιγαντισμό των πλοίων μεταφοράς των χύδην ξηρών φορτίων. Για αυτούς τους
λόγους, βασικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των ΝΑ.ΒΙ.ΠΕ / Ναυτιλιακών
Βιομηχανικών Περιοχών, είναι τα βαθιά νερά, οι μεγάλες εκτάσεις
αποθήκευσης, ο χώρος για την εγκατάσταση των εργοστασίων και το καλά οργανωμένο
χερσαίο μεταφορικό σύστημα.
—Το
λιμάνι τρίτης γενιάς: Τα
λιμάνια τρίτης γενιάς έκαναν την εμφάνισή τους στη δεκαετία του 1980 και
αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ευρύτερης εφοδιαστικής αλυσίδας. Την περίοδο
αυτή καθιερώνεται σταδιακά ο φιλελευθερισμός ως κυρίαρχη ιδεολογία σε ολόκληρο
τον κόσμο. Ο κρατικός παρεμβατισμός περιορίζεται και ο ιδιωτικός
τομέας αρχίζει να συμμετέχει στη λιμενική παραγωγική διαδικασία. Τα λιμάνια
αυτά αναπτύχθηκαν κυρίως λόγω της ευρείας χρήσης των εμπορευματοκιβωτίων και
των συνδυασμένων μεταφορών σε μεγάλη κλίμακα παγκοσμίως. Η λογική της οργάνωσης
τους είναι τελείως διαφορετική από αυτή των λιμένων πρώτης και δεύτερης γενιάς.
Το λιμάνι θεωρείται ένας δυναμικός κόμβος στο παγκόσμιο δίκτυο παραγωγής -
κατανάλωσης. Οι διοικήσεις τους έχουν αποδεχθεί την παραπάνω αντίληψη και
προσαρμόζονται στις σύγχρονες απαιτήσεις για ενεργό συμμετοχή στις εξελίξεις
του διεθνούς εμπορίου. Τα σύγχρονα λιμάνια μετατρέπονται σε επιχειρηματικούς
- μεταφορικούς κόμβους ως κρίκοι μίας παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας.
Η βασική
λειτουργία του παραδοσιακού λιμανιού, δηλαδή αυτή της διαχείρισης - διακίνησης
του φορτίου, παραμένει ακόμα και σήμερα κυρίαρχο χαρακτηριστικό του λιμένος. Η
μόνη αλλά σημαντική διαφορά είναι ότι οι υπηρεσίες διαχείρισης των φορτίων
πραγματοποιούνται μέσω εκσυγχρονισμένου εξοπλισμού και ενός συστήματος
διαχείρισης που βασίζεται στην τεχνολογία της ηλεκτρονικής πληροφόρησης. Η
προστασία του περιβάλλοντος σήμερα είναι απαραίτητη για τα λιμάνια περισσότερο
από ποτέ. Τα πλοία και τα φορτία αποτέλεσαν για πολλά χρόνια πηγές ρύπανσης της
περιοχής του λιμένος. Τα τελευταία χρόνια τα προβλήματα αυτά έχουν γίνει τόσο
οξεία που απαιτείται πρωτίστως η σωστή διαχείριση των λιμένων με έμφαση στην
προστασία του περιβάλλοντος. Επιπλέον, παρότι την περίοδο μετά το Β' Παγκόσμιο
Πόλεμο παρατηρείται μία ραγδαία αύξηση του διεθνούς εμπορίου, υιοθετείται ένα
γραφειοκρατικό και πολύπλοκο διοικητικό σύστημα που είχε ως αποτέλεσμα την
παρεμπόδιση της ταχείας ανάπτυξης του θαλάσσιου εμπορίου. Τα λιμάνια της τρίτης
γενιάς προσπαθώντας να ξεπεράσουν τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και να είναι
αποτελεσματικά στόχευαν /-ουν:
■
Στην
υιοθέτηση απλών και κατανοητών, για τον συναλλασσόμενο, εγγράφων, αλλά και στη
χρήση της μηχανογράφησης
■
Στη
συμμόρφωση με τους διεθνής κανονισμούς ποιότητας και ασφάλειας
■ Στην
παροχή εργασία
Ένα λιμάνι τρίτης
γενιάς μπορεί να παρέχει όλες τις απαραίτητες εμπορικές υπηρεσίες για τους
άμεσους και έμμεσους χρήστες του. Σε πολλά λιμάνια τραπεζικές, ασφαλιστικές,
νομικές και τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες έχουν αναπτυχθεί δραστικά. Στα λιμάνια
τρίτης γενιάς ενσωματώνονται πλέον όλα τα χαρακτηριστικά των υπηρεσιών
διαχείρισης εφοδιαστικής αλυσίδας με αποτέλεσμα η δραστηριότητα της διανομής, η
οποία όχι μόνο εμπεριέχει την αποθήκευση και τη μεταφορά αλλά θα πρέπει να
"υποστηρίζεται" και από τις απαραίτητες εμπορικές υπηρεσίες, αποτελεί
μία δραστηριότητα με προστιθέμενη αξία για τον χρήστη των λιμενικών
υπηρεσιών. Η προσπάθεια της UNCTAD
/ United Nations Conference on Trade and Development /Διάσκεψης των Ηνωμένων
Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη, να κατηγοριοποιήσει τους λιμένες σε
γενιές, είναι επαρκώς αντιπροσωπευτική μόνο όσον αφορά την εξέλιξη των λιμένων
μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990 και αυτό γιατί η αποτελεσματική
εφαρμογή των διαδικασιών logistics, που άρχισαν να αναπτύσσονται κατά την τρίτη
γενιά, προϋποθέτει την ύπαρξη ενός επιχειρησιακού περιβάλλοντος σχετικής
βεβαιότητας, γεγονός όμως που δημιουργεί προβλήματα γιατί η σύγχρονη
πραγματικότητα είναι ευμετάβλητη και απαιτεί την προσαρμογή των λιμένων στις
απαιτήσεις που επιβάλλουν οι εκάστοτε συνθήκες. Η εξέλιξη που επέφεραν οι
συνεχείς αλλαγές στη σύγχρονη λιμενική βιομηχανία, τα λιμάνια μετά το 2000
προσαρμόστηκαν στη σύγχρονη πραγματικότητα και έγιναν περισσότερο "ευέλικτα"
και ορίστηκαν ως «Λιμάνια τέταρτης γενιάς»
—Το
λιμάνι τέταρτης γενιάς: Σε
αυτή τη γενιά μπορούν να ενταχθούν τα λιμάνια εκείνα, που έχοντας αξιοποιήσει
τις νέες τεχνολογίες και ακολουθήσει τις εξελίξεις στον κλάδο των
logistics, αναπτύσσουν συνεργασίες με άλλα λιμάνια για την πραγματοποίηση
κοινών δράσεων συμπληρωματικού χαρακτήρα. Θα δημιουργηθούν με τον τρόπο αυτό «λιμενικές
κοινότητες». Βασικές προϋποθέσεις των λιμανιών τέταρτης γενιάς είναι η πλήρης
αυτοματοποίηση της λειτουργίας των τερματικών σταθμών και η λειτουργία τους
ως τμήματα ενός ολοκληρωμένου συστήματος εφοδιαστικής αλυσίδας.
Παράδειγμα λειτουργίας λιμένων τέταρτης γενιάς σύμφωνα με την
προαναφερόμενη εκδοχή αποτελεί η περίπτωση της συγχώνευσης των τερματικών
σταθμών του λιμένα της Κοπεγχάγης στη Δανία με τον λιμένα του Μάλμε
στη Σουηδία. Οι δύο αυτοί λιμένες συνένωσαν τις δυνάμεις τους κρίνοντας τη
συγχώνευση ως την καλύτερη δυνατή στρατηγική που θα τους επέτρεπε να παραμείνουν
ανταγωνιστικοί μετά την κατασκευή αρτηρίας για τη χερσαία σύνδεση των δύο
χωρών. Στο νέο σχήμα που προέκυψε δημιουργήθηκαν κοινές υπηρεσίες που επέτρεψαν
την επίτευξη οικονομιών κλίμακας, τη μείωση των τιμών των παρεχόμενων
υπηρεσιών και την προσφορά υπηρεσιών υψηλής ποιότητας. Ένα ακόμη παράδειγμα κοινοπραξίας
το οποίο αναφέρεται στους λιμένες τέταρτης γενιάς είναι εκείνο της Eurogate
/ Μεγαλύτερος όμιλος εκμετάλλευσης τερματικών σταθμών εμπορευματοκιβωτίων της
Γερμανίας, η οποία συνεστήθη από κοινού από το τμήμα εμπορευματοκιβωτίων
της εταιρείας BLG με έδρα τη Βρέμη και από την εταιρεία
διαχείρισης του τερματικού σταθμού Eurokai στο λιμένα του Αμβούργου.
Φάσεις
ανάπτυξης των λιμένων
Είναι σαφές ότι η
υλοποίηση λιμενικών επενδύσεων αποτελεί απόφαση στρατηγικής σημασίας για την
ανάδειξη των λιμανιών σε σύγχρονα εργαλεία αξιοποίησης του ρόλου της λιμενικής
βιομηχανίας. Η ανάδειξη του πρωταγωνιστικού ρόλου των λιμανιών στη διεθνή
οικονομία και η ανάπτυξη τους έχει διερευνηθεί και αξιολογηθεί από πάρα πολλούς
σύγχρονους μελετητές, ενώ έμφαση δίνεται στη σημασία της βιομηχανικής
επανάστασης στον τρόπο διαμόρφωσης των λιμανιών. Σημαντική είναι η έρευνα που
πραγματοποιήθηκε το 1963 από τον Bird, στην οποία προτείνεται το μοντέλο
Anyport / εξέλιξη λιμενικής υποδομής σε χρόνο και χώρο, για την ανάπτυξη
των λιμανιών. Η συγκεκριμένη έρευνα βασίστηκε στον τρόπο εξέλιξης των
σημαντικότερων βρετανικών λιμανιών, ενώ στόχος του προτεινόμενου μοντέλου ήταν
η σύγκριση της ανάπτυξης των λιμανιών με κάποια συγκεκριμένα πρότυπα. Με βάση
το συγκεκριμένο αυτό πρότυπο, διαφαίνεται ότι ''ο χώρος του λιμανιού
μελετάται ως μια χρονολογική και γραμμική διαδοχή των ιστορικά ευδιάκριτων
φάσεων ανάπτυξης του''. Μελετώντας
το πρότυπο αυτό, γίνεται σαφής η αλλαγή, που δημιουργήθηκε στη σχέση πόλης -
λιμανιού, οδηγώντας στη μετακίνηση των περισσότερων λιμανιών εκτός αστικού
περιβάλλοντος.
Για τον λόγο αυτό διερευνήθηκε η δυνατότητα ανανέωσης του τρόπου
αξιοποίησης των λιμανιών, με τα στάδια ανάπτυξης να επικεντρώνονται
στη:
—
Χωροθέτηση: Αρχικά
επιλέγεται η περιοχή, στην οποία θα γίνει η χωροθέτηση του λιμανιού και αυτή η
επιλογή καθορίζεται από τις φυσικές διαμορφώσεις και τις κλιματολογικές
συνθήκες. Στο πρώτο αυτό στάδιο τα λιμάνια διέθεταν στοιχειώδεις τερματικές και
κύριος ρόλος των λιμενικών υπηρεσιών ήταν η αποθήκευση εμπορευμάτων και το
χονδρικό εμπόριο. Η ανάγκη κάλυψης αυτών των αναγκών προϋπόθετε την εγκατάστασή
τους κοντά στα λιμάνια.
— Επέκταση: Οι δραστηριότητες στον χώρο των λιμανιών
επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό μετά τη βιομηχανική επανάσταση. Κύρια μεταβολή
θεωρείται η επέκταση των αποβάθρων και η κατασκευή προβλητών για την
ικανοποίηση των αναγκών των επιβατών και των διαφόρων ειδών εμπορευμάτων. Μία
νέα, επίσης, λειτουργία αποτελεί η σιδηροδρομική σύνδεση του λιμανιού με την
ενδοχώρα για την εξοικονόμηση χρόνου κατά τη μεταφορά εμπορευμάτων, ενώ σε
αρκετές περιπτώσεις προωθήθηκε και η εκβάθυνση των λιμανιών.
— Εξειδίκευση: Κατά το αναπτυξιακό αυτό στάδιο,
σημαντική θεωρείται η κατασκευή ειδικών προβλητών για τη φορτοεκφόρτωση
διαφορετικών εμπορευμάτων, ενώ δημιουργούνται αποθηκευτικοί χώροι. Η ναυπήγηση
νέου τύπου πλοίων με μεγάλη χωρητικότητα καθιστά αναγκαία την επέκταση σε χώρο
των λιμανιών. Επειδή, λοιπόν, ο εκσυγχρονισμός και η αναμόρφωση των παλιών
λιμενικών εγκαταστάσεων συναντούσαν δυσκολίες, θεωρήθηκε αναγκαία η
μετεγκατάσταση τους σε χώρους εκτός των πόλεων, δίνοντας την ευκαιρία στις
παλιές λιμενικές εγκαταστάσεις να αξιοποιηθούν με διαφορετικό τρόπο.
Το 1988 έχουμε
μία διαφορετική προσέγγιση στον τρόπο ανάπτυξης των λιμανιών που εστιάζεται
στις διασυνδέσεις μεταξύ πόλης και λιμανιού και στην εξέλιξη της διεπαφής
πόλης- λιμένα.
Τα στάδια αυτού
του προτύπου προσεγγίζουν τη /-ν:
■ Μεταφορά από το παραθαλάσσιο τμήμα της πόλης. Οι καινοτόμες
πρακτικές προωθούν την ανάπτυξη ναυτιλιακών βιομηχανικών περιοχών.
■ Ανάπλαση του θαλάσσιου μετώπου. Η διεπαφή
πόλης- λιμένα οδηγεί στην αστική αναδιαμόρφωση
■ Ανανέωση των δεσμών πόλης - λιμένα. Το
διεθνές εμπόριο και οι μεταφορές πραγματοποιούνται κατά κύριό λόγο από τα
λιμάνια. Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η δημιουργία πιο βιώσιμης πόλης –
λιμένα.
■ Στενή διασύνδεση λιμανιών και πόλεων και
ενίσχυση διεθνούς εμπορίου
■ Επέκταση
της πόλης- λιμάνι. Οι γραμμικές αποβάθρες και οι νέοι αποθηκευτικοί χώροι
οδηγούν σε επέκταση των λιμενικών εγκαταστάσεων και εκτός πόλεων.
■ Μοντέρνα βιομηχανική πόλη-λιμάνι. Τα
λιμάνια αποκτούν βιομηχανικό και εμπορικό χαρακτήρα και για πρώτη φορά τίθεται
το θέμα αποσύνδεσης των λιμανιών από τις πόλεις.
Ιδιοκτησιακό
καθεστώς λιμένων / Χρηματοδότηση
λιμενικών υποδομών
Σημαντικό ρόλο
στον τρόπο αξιοποίησης των λιμανιών παίζει το ιδιοκτησιακό καθεστώς,
καθώς με βάση αυτό καθορίζεται η χρηματοδότησή των λιμενικών επενδύσεων. Σε
πλεονεκτικότερη θέση και με αυξημένο το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα είναι τα
λιμάνια, καθώς δεν χρειάζεται να πραγματοποιηθεί η κάλυψη του κόστους
λειτουργίας τους αποκλειστικά και μόνο από τα ίδια. Βασική υποχρέωση του
κράτους σε αρκετές περιπτώσεις αποτελούσε η χρηματοδότηση των λιμενικών
υποδομών, καθώς αντιμετωπίζονται ως δημόσιο αγαθό. Με τον τρόπο αυτό
μειωνόταν το κόστος λειτουργίας των λιμανιών και αυξανόταν το διεθνές
ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα. Αρκετές χρηματοδοτήσεις είχαν ως στόχο τους την
περιφερειακή και εθνική ανάπτυξη των λιμανιών, αποδεικνύοντας το ενδιαφέρον
των κρατών για αυτά. Στον χώρο των
λιμανιών κατανοητή είναι η παραγωγή δημοσίων και ιδιωτικών αγαθών., ενώ
σημαντικά είναι τα άμεσα οφέλη / δημόσια αγαθά, που δημιουργούνται από την αύξηση
του εμπορίου, της αγοράς και άλλων συναφών υπηρεσιών. Στο ίδιο πλαίσιο, όμως,
υπάρχουν και άμεσα οικονομικά οφέλη / ιδιωτικά αγαθά, που αποδεικνύουν τον
διττό ρόλο των λιμανιών. Με τον τρόπο αυτό, όμως, είναι ασαφής η διάκριση του
ρόλου δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στον χώρο της λιμενικής βιομηχανίας, ενώ
διατυπώνονται ποικίλες απόψεις είτε υπέρ των δημοσίων επενδύσεων είτε υπέρ. των
ιδιωτικών. Στο Ηνωμένο Βασίλειο έγινε μετά το 1980 η αρχή για τον παραμερισμό
του κρατικού παρεμβατισμού και την ώθηση στον ιδιωτικό τομέα, θεωρώντας ότι με
την επιλογή αυτής της στρατηγικής θα γινόταν πιο αποτελεσματικά τα λιμάνια. Η
ενίσχυση του ρόλου της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στον χώρο των λιμανιών οδήγησε σε
περισσότερες επενδύσεις, σε μείωση της εργασίας και σε ενίσχυση του
ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, ενισχύοντας τη νεοφιλελεύθερη λιμενική πολιτική.
Την ίδια πολιτική ακολούθησαν και άλλα κράτη, επιδιώκοντας:
■ Ενίσχυση του
ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος
■ Επιτυχής
ενσωμάτωση στην εφοδιαστική αλυσίδα
■ Βελτίωση προγραμματισμού και
συντονισμού διαδικασιών
■ Μείωση του δημόσιου κόστους
■ Νέα
επενδυτικά κεφάλαια
■ Αναβάθμιση
και εκσυγχρονισμό των λιμενικών υπηρεσιών
■ Μείωση του
λιμενικού κόστους
Με την παρέμβαση
του κρατικού ελέγχου στο σχεδιασμό και τον τρόπο οργάνωσης της λειτουργίας των
λιμανιών έχουμε το Service Port, ενώ, όταν δεν παρεμβαίνει το κράτος σε
κανένα τομέα της λειτουργίας των λιμανιών έχουμε το Πλήρως Ιδιωτικό Λιμάνι.
Με βάση την Παγκόσμια
Τράπεζα, υπάρχει μία σημαντική κατηγοριοποίηση των λιμανιών με βάση τον
τρόπο διοίκηση τους. Η κατηγοριοποίηση αυτή βασίζεται στον χαρακτήρα των
προσφερόμενων υπηρεσιών, στον καθορισμό των ορίων της ενδοχώρας, στην
ιδιοκτησία της ανωδομής, των υποδομών και του εξοπλισμού και στον τρόπο
λειτουργίας της διοίκησης και της εργασίας.
Ειδικότερα, με
βάση την κατηγοριοποίηση αυτή, η οποία θεωρείται από κάποιους μονοδιάστατη ή
ανέφικτη, τα λιμάνια χωρίζονται σε:
— Service
port: Κύριο
χαρακτηριστικό τους είναι ο δημόσιος χαρακτήρας τους. Η παροχή υπηρεσιών
πραγματοποιείται από τις διαχειριστικές λιμενικές αρχές ενώ το Δημόσιο είναι
κάτοχος υποδομών, ανωδομής και εξοπλισμού , διοικεί και καθορίζει τις συνθήκες
πρόσληψης προσωπικού. Οι διαχειριστικές λιμενικές αρχές ρυθμίζουν τον τρόπο λειτουργίας
των λιμανιών. Η ύπαρξη πολλών Δημοσίων Οργανισμών θεωρείται σε αρκετές
περιπτώσεις αναποτελεσματική, με αποτέλεσμα σε περιοχές, όπως η Μομπάσα, η
Κένυα και η Γκάνα να αποφασίζουν τη συγχώνευσή αυτών των οργανισμών. Στα
λιμάνια αυτά, επίσης, προωθείται η ενσωμάτωσή τους στην προάσπιση της ασφάλειας
όλων των διαδικασιών, η προάσπιση του περιβάλλοντος και η διεθνής συνεργασία.
— Tool
port: Οι υποδομές, οι
ανωδομές και ο εξοπλισμός ανήκουν στις διαχειριστικές λιμενικές αρχές, αν και
μπορεί να επιτραπεί η εργασία στον συγκεκριμένο χώρο και σε ιδιώτες. Η
χρηματοδότηση των επενδύσεων και ο προγραμματισμός της λειτουργίας τους
παρουσιάζει ομοιότητες με τον τρόπο παρέμβασης του δημόσιου τομέα και
ενισχύονται οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Με τον τρόπο αυτό παρουσιάζεται η
αδυναμία καθορισμού των ευθυνών χειρισμού και λειτουργίας.
— Landlord
port: Η διαχειριστική
λιμενική αρχή κατέχει τη γη και ρυθμίζει τον τρόπο οργάνωσης και υλοποίησης των
διαφόρων διαδικασιών από ιδιώτες υλοποίησης. Οι χρήστες των τερματικών
ρυθμίζουν τον τρόπο πραγματοποίησης της εργασίας. Ουσιαστικά ο χαρακτήρας του
είναι μικρός, καθώς συνδυάζει τη δημόσια και την ιδιωτική παρέμβαση και
διευκολύνει την παρέμβαση ιδιωτικών εταιρειών, που αναλαμβάνουν τη διαχείριση
των λιμανιών. Η μετάβαση στον
συγκεκριμένο τομέα γίνεται με την παραχώρηση της διαχείρισης των φορτίων και
των τερματικών στον ιδιωτικό τομέα. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα λιμάνια
του Ρότερνταμ, της Αμβέρσας, της Σιγκαπούρης και της Ν. Υόρκης.
— Fully
privatized port ή Private Sector Port: Για πολλούς μελετητές είναι παράδοξος ο τρόπος λειτουργίας αυτών
των λιμανιών. Η πλήρης εκχώρηση δικαιωμάτων σε ιδιώτες εγκυμονεί τον
κίνδυνο εκδήλωσης μονοπωλιακών τάσεων, ενώ δεν υπάρχει η δυνατότητα αξιοποίησης
των ρυθμιστικών πλεονεκτημάτων του δημόσιου τομέα. Ως πλεονεκτήματα αυτού του
τύπου λιμανιών μπορούν να θεωρηθούν ο εκσυγχρονισμός των εγκαταστάσεων και η
διείσδυση των νέων τεχνολογιών, η αποφυγή χρηματοοικονομικής ρευστότητας και η
έλλειψη απεργιακών κινητοποιήσεων, που αποσυντονίζουν τον τρόπο λειτουργίας
τους και προκαλούν ποικίλες οικονομικές ζημιές. Όπως υποστηρίζεται, η
πλήρης ιδιωτικοποίηση των λιμανιών μπορεί να δικαιολογηθεί από την
εμπορική ολοκλήρωση
στην κίνηση μοναδοποιημένου φορτίου και την ανάγκη βιομηχανικής επεξεργασίας
και μεταφοράς. Τέτοιου είδους λιμάνια δραστηριοποιούνται στη Ν. Ζηλανδία και
στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Οι τέσσερις
προαναφερόμενες κατηγορίες, Service port, Tool port, Landlord port, Fully
privatized port ή Private Sector Port, έχουν καθοριστεί με βάση τους
παρακάτω παράγοντες:
■ Κοινωνική και οικονομική εξέλιξη κρατών
■ Ιστορικές εξελίξεις
■ Τοποθεσία λιμανιού
■ Είδος φορτίων που διακινούνται σε κάθε
λιμάνι
Επίσης οι
βασικότεροι παράγοντες, που καθορίζουν την ιδιωτικοποίηση ή τον
δημόσιο χαρακτήρα των λιμανιών αφορούν:
■ Το μέγεθος του λιμανιού
■ Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αγοράς
■ Τη σημασία του λιμανιού
■ Το μέγεθος της χώρας
■ Την οικονομική κατάσταση της χώρας και
του λιμανιού
■ Την υπάρχουσα έκταση για την ανάπτυξη
νέων τερματικών
Με βάση όλα αυτά
τα στοιχεία είναι σαφές ότι μπορεί να αυξάνονται οι ιδιωτικές παρεμβάσεις στον
χώρο των λιμανιών, όμως, η παρέμβαση του Δημοσίου εξακολουθεί να είναι ισχυρή,
καθώς το 90 % του θαλάσσιου εμπορίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαμορφώνεται
με βάση τις επενδύσεις και τις πολιτικές τιμολόγησης από τις δημόσιες
διαχειριστικές λιμενικές αρχές.
Αξιολόγηση
ιδιωτικοποίησης λιμένων
Οι συνθήκες
οικονομικής κρίσης και οι περιορισμένες δαπάνες για την ανάπτυξη των λιμανιών
σε αρκετές περιπτώσεις καθιστούν αναγκαία την προώθηση της
ιδιωτικοποίησης ως της μόνης λύσης για την ανάπτυξη επενδυτικής
πολιτικής στη λιμενική βιομηχανία. Η ιδιωτικοποίηση αφορά την παροχή λιμενικών
υπηρεσιών και περιουσιακών στοιχείων των λιμανιών σε ιδιωτικές εταιρείες, χωρίς,
όμως, να αποσύρεται πλήρως το κράτος από τον τρόπο διοίκησης
τους. Πρόκειται, ουσιαστικά, για τη διαδικασία εκχώρησης αρμοδιοτήτων, την απελευθέρωση
των αγορών και τη «μεταφορά κρατικών εμπράγματων στοιχείων στον ιδιωτικό
τομέα». Την ιδιωτικοποίηση των λιμανιών διευκόλυναν οι ευρωπαϊκοί νόμοι,
που αφορούν την απελευθέρωση της αγοράς, με στόχο την τόνωση των εθνικών
οικονομιών. Η πρώτη χώρα που προχώρησε σε πλήρη ιδιωτικοποίηση αρκετών λιμανιών
είναι η Μ. Βρετανία.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η επικράτηση του ιδιωτικού τομέα και στον
τομέα αυτόν της οικονομίας αποδίδεται και στη διείσδυση των νέων τεχνολογιών.
Η ανάγκη
εκσυγχρονισμού των λιμανιών απαιτεί τεράστια κεφάλαια, τα οποία δεν
μπορούσαν να καλυφθούν από το δημόσιο τομέα, με αποτέλεσμα να εκχωρούνται
αρμοδιότητες σε ιδιώτες. Σημαντική θεωρείται, επίσης, η διάθεση των εθνικών
κυβερνήσεων να μειώσουν τις κρατικές δαπάνες, οι οποίες κρίνονται πολύ υψηλές
για τον τομέα της λιμενικής βιομηχανίας. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει και
στη δυνατότητα των ιδιωτών να έχουν πληρέστερη ενημέρωση για τον τρόπο
λειτουργίας της λιμενικής βιομηχανίας και να μπορούν να αξιοποιήσουν με πιο
αποτελεσματικό τρόπο από τον δημόσιο τομέα τις ευκαιρίες, που παρέχει το
ανταγωνιστικό περιβάλλον. Όμως, η προσπάθεια ιδιωτικοποίησης των λιμενικών
εγκαταστάσεων και υπηρεσιών βασίστηκε στην επιτυχή λειτουργία της
ιδιωτικοποίησης σε άλλους οικονομικούς τομείς, με αποτέλεσμα να προωθηθεί μία
επενδυτική πολιτική και να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας.
Με βάση τα στοιχεία αυτά γίνεται κατανοητό ότι
τα σημαντικότερα κίνητρα για την ιδιωτικοποίηση των λιμένων θεωρείται:
■ Η μείωση των δημόσιων δαπανών
■ Η
αναβαθμισμένη λειτουργία της μεταφορικής αλυσίδας
■ Η
αναθεώρηση και η τροποποίηση των εργασιακών σχέσεων, έτσι ώστε να μειωθεί το
εργασιακό κόστος
■ Η ενίσχυση
του επενδυτικού ενδιαφέροντος και η βελτίωση τρόπου λειτουργίας λιμένων
■ Η
αναβαθμισμένη διαχείριση των φορτίων
■ Η αύξηση
των κρατικών εσόδων
Με σημαντικότερες μορφές ιδιωτικοποίησης να αφορούν τη /-ν:
■ Δημόσια προσφορά μετοχών
■ Μίσθωση διοίκησης
■Κοινοπραξία
■ Μετατροπή του λιμένα σε εταιρεία ■ Εμπορευματοποίηση
■ Χρηματοδοτική μίσθωση / εκχώρηση δικαιώματος εκμετάλλευσης
■ Ιδιωτική χρηματοδότηση νέων δραστηριοτήτων
■ Χορήγηση αδειών
■ Πώληση λιμενικών περιουσιακών στοιχείων
Σε γενικές γραμμές, η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων ιδιωτικοποίησης εξαρτάται από τους εν δυνάμει παρακάτω αναφερόμενους παράγοντες όπως:
■ Το θεσμικό πλαίσιο ιδιωτικοποίησης
■ Οι
μεταβολές στον τρόπο δραστηριοποίησης των μεταφορέων
■ Η αλλαγή
οικονομικού περιβάλλοντος σε εθνικό και τοπικό επίπεδο
■ Η
αξιολόγηση επενδύσεων πριν από το στάδιο της ιδιωτικοποίησης
Αρκετοί είναι
αυτοί, όμως, που υποστηρίζουν ότι η ιδιωτικοποίηση των λιμανιών μπορεί
να λειτουργήσει εις βάρος της ανάπτυξης της λιμενικής βιομηχανίας. Σε
αρκετές περιπτώσεις τα διαφυγόντα κέρδη λειτουργούν εις βάρος των ίδιων των
λιμένων καθώς χρησιμοποιούνται για την οικονομική ενίσχυση των ιδιωτικών
ανώνυμων εταιρειών. Επιπλέον, σημαντική θεωρείται η ανισότιμη
αντιμετώπιση των πελατών, καθώς οι ιδιώτες εστιάζουν το ενδιαφέρον τους
περισσότερο στην ικανοποίηση των μεγάλων πελατών.
Εκτός των άλλων,
σημαντική θεωρείται η αδυναμία του ιδιωτικού τομέα να διασφαλίσει την κατασκευή
των βασικών έργων υποδομής και των βοηθητικών μέσων πλοήγησης. Η απόρριψη
της ιδιωτικοποίησης ως ουσιαστικής λύσης για την ανάπτυξη των λιμένων
εστιάζεται και στο ότι τα λιμάνια αποτελούν κερδοφόρο τμήμα του κράτους.
Οι επικριτές της, επίσης, επισημαίνουν τη δημιουργία ενός μονοπωλιακού
περιβάλλοντος λόγω της έλλειψης ανταγωνισμού, λειτουργώντας αρνητικά για την
τοπική οικονομία και τους εμπλεκόμενους σε αυτήν, ενώ δεν θεωρείται δεδομένη η
ανάπτυξη των λιμένων, η οποία αποτελεί και τη βασική αιτία της ιδιωτικοποίησης
τους.
Τελικά, στις αρχές
του 21ου αιώνα η ιδιωτικοποίηση των λιμένων αρχίζει να επικρατεί
σε διεθνές επίπεδο και η ιδιωτικοποίηση, όπως ήδη διαφάνηκε, μπορεί να
παρουσιαστεί μέσα από συγκεκριμένες διαδικασίες όπως:
■ Ευθύνη
καθορισμού τρόπου λειτουργίας λιμένων
■ Ιδιοκτησία
υποδομής
■ Παραγωγή
λιμενικού προϊόντος
Η ιδιωτικοποίηση
αποτελεί μία νέα πρακτική για την ανάκαμψη των εθνικών οικονομιών και
την παραχώρηση προηγούμενων αρμοδιοτήτων του κράτους σε ιδιώτες. Με τον τρόπο
αυτό επιδιώκεται η μείωση των δημοσίων δαπανών και η αποδέσμευση του κράτους
από ποικίλες ευθύνες, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η απρόσκοπτη λειτουργία
τους. Η μελέτη του τρόπου λειτουργίας των περισσοτέρων μεγάλων διεθνών λιμανιών
αποδεικνύει ότι υιοθετήθηκε η πρακτική της μερικής ιδιωτικοποίησης με την
παραχώρηση των τερματικών στους ιδιώτες. Μπορεί, λοιπόν, οι
ιδιωτικοποιήσεις των λιμανιών να έχουν επεκταθεί σήμερα, όμως εξακολουθούν να
διατυπώνονται ενστάσεις για την λειτουργικότητά τους και τα αποτελέσματα τους
στη λιμενική βιομηχανία και στα εθνικές οικονομίες.
Ο ρόλος των
διαχειριστικών λιμενικών αρχών
Η αποτελεσματική
και επιτυχής λειτουργία των λιμένων αποτελεί βασικό παράγοντα της διεθνούς
ανταγωνιστικότητας μιας χώρας και της ικανότητάς της να προσελκύει ξένες
επενδύσεις. Το τελευταίο διάστημα, όμως, διατυπώνονται απόψεις για αδυναμία
παροχής αναβαθμισμένων λιμενικών υπηρεσιών και ικανοποίησης των πελατών σε
πολλούς ευρωπαϊκούς λιμένες. Η επιτυχής και αποδοτική λειτουργία ενός λιμένα
εξαρτάται από τη δυνατότητα των διαχειριστικών του αρχών να συνεργάζονται με
τους πελάτες τους, με απώτερο στόχο τη διείσδυση τους σε νέες αγορές και
την κερδοφορία τους. Είναι σαφές, λοιπόν, ότι οι διαχειριστικές λιμενικές αρχές
καλούνται να παίξουν καθοριστικό ρόλο στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των
λιμανιών. Η διαχειριστική λιμενική αρχή αποτελεί το κύριο διοικητικό
όργανο των λιμένων σε διεθνές επίπεδο. Από την Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
η συγκεκριμένη διοικητική - διαχειριστική αρχή έχει δημοτικό χαρακτήρα
και είναι ένας δημόσιος ή ιδιωτικός φορέας, που αναλαμβάνει τον
έλεγχο των διαδικασιών της κατασκευής, διαχείρισης, λειτουργίας και ασφάλειας
των λιμενικών εγκαταστάσεων.
Οι διαχειριστικές
λιμενικές αρχές αποτελούν, λοιπόν, τους κυριότερους φορείς διοίκησης και
ελέγχου των λιμανιών. Οι φορείς αυτοί
τίθενται υπό τον έλεγχο της δημοτικής αρχής της περιοχής, στην οποία
δραστηριοποιείται το λιμάνι ή από το κράτος ή από αυτόνομους
οργανισμούς.
Οι νομικές
εξουσίες του συγκεκριμένου διοικητικού φορέα συνήθως αφορούν τις / -τη /-ν:
— Επενδύσεις: Είναι υπεύθυνη για την έγκριση των
υποβαλλόμενων προτάσεων για επενδύσεις, με βάση το περιεχόμενο του εθνικού
σχεδίου ανάπτυξης, το οποίο η διαχειριστική λιμενική αρχή οφείλει να σεβαστεί
και να ακολουθήσει.
— Αδειοδότηση:
Δυνατότητα θέσπισης
συγκεκριμένων κανόνων για την αδειοδότηση των λιμενικών υπάλληλων, ναυτικών
πρακτόρων και, γενικότερα, των εμπλεκομένων, στον χώρο της λιμενικής
βιομηχανίας.
— Πληροφόρηση
και έρευνα: Αρμοδιότητα
της θεωρείται η συλλογή, αντιπαραβολή, ανάλυση και παρουσίαση στατιστικών
δεδομένων για τον τρόπο οργάνωσης των λιμενικών δραστηριοτήτων.
— Νομική:
Δυνατότητα να ενεργεί ως νομικός σύμβουλος σε τοπικό επίπεδο στον χώρο των
λιμένων.
— Οικονομική
πολιτική: Διαμορφώνεται
με βάση τους κοινούς χρηματοοικονομικούς στόχους για τα λιμάνια και πρέπει να
υπάρχει συνεργασία με τους κυβερνητικούς φορείς για την παρουσίαση κοινής
οικονομικής πολιτικής για το ζήτημα των υποδομών.
— Κοστολόγηση: Οι αρμοδιότητες της αφορούν τον τρόπο
καθορισμού των τελών, έτσι ώστε να προασπίζεται το δημόσιο συμφέρον.
— Εργατική
πολιτική: Αφορά τον
καθορισμό κοινών προτύπων πρόσληψης του εργατικού δυναμικού, διάρθρωσης του
μισθολογικού καθεστώτος και έγκριση κοινών συνδικαλιστικών κανόνων.
Επίσης σε
περίπτωση πλήρους δραστηριοποίησης ελέγχου από το κράτους, προκύπτει:
■ Επιβολή
και είσπραξη τελών από τους εμπλεκόμενους στη λιμενική βιομηχανία
■ Καθορισμός
και ρύθμιση των κανόνων λειτουργίας
■ Κατασκευή,
συντήρηση, εξοπλισμός και διαχείριση των λιμανιών
■ Έλεγχος και έγκριση τιμολογίων
Σε περίπτωση που η
διαχειριστική λιμενική αρχή είναι αυτόνομος οργανισμός,
προκύπτουν οι μορφές όπως:
■ Λιμάνια -
Ανώνυμες Εταιρείες
■ Λιμάνια,
τα οποία διαχειρίζονται σιδηροδρομικές εταιρείες
■ Λιμάνια,
τα όποια διαχειρίζονται βιομηχανικές εταιρείες
Πολλοί
υποστηρίζουν ότι η παρέμβαση του ιδιωτικού τομέα στις δημόσιες διαχειριστικές
λιμενικές αρχές, λειτουργεί εις βάρος των τοπικών οικονομιών,
μειώνοντας τις ευκαιρίες ανάπτυξής τους. Τα τελευταία χρόνια έχει εφαρμοστεί
ένα νέο μοντέλο για τον τρόπο θεώρησης του ρόλου των διαχειριστικών
λιμενικών αρχών. Με βάση το μοντέλο αυτό, οι στρατηγικές τους αφορούν την
παραχώρηση των δικαιωμάτων εκμετάλλευσης των τερματικών σταθμών και τον τρόπο
διακυβέρνησης των λιμανιών, με απώτερο στόχο την ενίσχυση του ανταγωνιστικού
τους πλεονεκτήματος.
Στο πλαίσιο αυτό του νέου μοντέλου, οι βασικότερες λειτουργίες των καθορίζονται από τη /-ν:
■ Κατασκευή των νέων τερματικών και τη μεγιστοποίηση λιμανιών
■ Προσπάθεια να ελεγχθεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των διαφόρων τερματικών
■ Αύξηση ευκαιριών για ανταγωνιστική παρουσία όλων των εμπλεκομένων επιχειρήσεων στα λιμάνι
■ Δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων για την επιτυχή λειτουργία των
διαφόρων δραστηριοτήτων
■ Διασφάλιση
της προστασίας του περιβάλλοντος
■ Αύξηση του
ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος των λιμανιών, με απώτερο στόχο την επιτυχή
αντιμετώπιση των προκλήσεων των παγκόσμιων αγορών
Οι δημόσιες
διαχειριστικές λιμενικές αρχές δραστηριοποιούνται σε μικρά κράτη, όμως, η
σωστή αξιοποίηση των λιμανιών θεωρείται απαραίτητη για την τόνωση της εθνικής
οικονομίας. Ενώ, οι Αυτόνομοι Οργανισμοί δραστηριοποιούνται είτε σε λιμάνια
με έναν χρήστη είτε σε λιμάνια, όπου δεν υπάρχει οποιασδήποτε εμπλοκή του
κρατικού παράγοντα (Παρδάλη
Α.1997) |
Λιμενικές
επενδύσεις
Η προσέλκυση των
νέων επενδύσεων και η συνεχής ανταγωνιστικότητα της λιμενικής βιομηχανίας
αποτελούν βασικό αναπτυξιακό στόχο των περισσότερων κρατών, Θα πρέπει να
διευκρινισθεί ότι οι επενδύσεις δεν επιφέρουν μεγάλα οφέλη αλλά δεσμεύουν
κεφάλαια για κάποιο χρονικό διάστημα, αποσκοπώντας σε μακροπρόθεσμα οφέλη, αν
και μπορεί να παρουσιαστούν διάφοροι κίνδυνοι. Η επιτυχία των επενδύσεων
βασίζεται στη συστηματική μελέτη της αγοράς και στον σωστό σχεδιασμό λήψης των
διαφόρων αποφάσεων.
Επίσης, η επιλογή της μορφής των επενδύσεων βασίζεται σε βασικά στοιχεία όπως:
■ Σε φορείς εκπόνησης της επένδυσης
■ Σε σκοπούς
- στόχους
■ Σε χώρους
δραστηριοποίησης
■ Στον
εντοπισμό πιθανών κινδύνων με στόχο τη σωστή διαχείριση τους
■ Στη
σπουδαιότητα χρήσης οικονομικών πόρων
■ Στο
αντικείμενο - περιεχόμενο της επένδυσης
■ Στο
μέγεθος της επένδυσης
■ Στο φυσικό
αντικείμενο της
■ Στην
αξιοποίηση παραγωγικών κλάδων οικονομίας
Είναι σαφές ότι η
ανάπτυξη επενδύσεων στον χώρο των λιμανιών έχει βαρύνουσα σημασία για την
ενίσχυση της λιμενικής βιομηχανίας. Όμως η λειτουργικότητα τους είναι
πολυσήμαντη και πολύπλευρη, καθώς ο σωστός σχεδιασμός τους και η
σωστή αξιοποίησή τους μπορούν να οδηγήσουν στην τόνωση των εθνικών
οικονομιών, στην αντιμετώπιση της ανεργίας και στην ενίσχυση του
ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος των λιμένων. Παρεμφερείς στόχοι θεωρούνται η
σωστή διαχείριση των πόρων, η μείωση του κόστους, η ασφαλής διακίνηση ατόμων, εμπορευμάτων
και πλοίων και ο εκσυγχρονισμός των λιμενικών υπηρεσιών.
Η προώθηση των επενδύσεων κατά καιρούς, έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον πολλών
μελετητών, οι οποίοι προσπαθούν να διερευνήσουν τον ρόλο του κράτους και της
ιδιωτικής πρωτοβουλίας στη χρηματοδότησή τους. Σε αρκετές περιπτώσεις η ισχνή
οικονομική στήριξη των λιμένων από το κράτος,
καθιστούσε αναγκαία την προσφυγή στους ιδιώτες ή σε διεθνείς
οικονομικούς οργανισμούς, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα. Οι επενδύσεις στους τομείς των λιμένων αφορούν συνήθως τη
βασική υποδομή , τον εξοπλισμό και τη λειτουργική υποδομή.
Η παγκόσμια
οικονομία και το άνοιγμα των αγορών διευκολύνουν την προσέλκυση επενδυτικών
κεφαλαίων στον χώρο της λιμενικής βιομηχανίας. Η κατανόηση του καθοριστικού
ρόλου των επενδύσεων στην τόνωση των εθνικών οικονομιών και στη διασφάλιση της
σταθερότητας της παγκόσμιας οικονομίας, καθιστούν αναγκαία τη διευκόλυνση των
επενδυτών, με την παροχή κινήτρων ή με τη θέσπιση αναπτυξιακών νόμων.
Βασικές μορφές
χρηματοδότησης αναβάθμισης των λιμενικών υπηρεσιών
— Συμπράξεις μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού τομέα
Αποτελούν
«συμβατικές σχέσεις μακράς διάρκειας, οι οποίες συνάπτονται μεταξύ ενός
Δημόσιου και ενός Ιδιωτικού Φορέα για την εκτέλεση έργων ή την παροχή
υπηρεσιών». Μετά τη σύναψη της σύμβασης ο Ιδιωτικός φορέας αναλαμβάνει
τη χρηματοδότηση της επένδυσης και το μεγαλύτερο μέρος της διαδικασίας
σχεδιασμού του συγκεκριμένου έργου. Η αμοιβή, του δίδεται είτε σταδιακά κατά
τις διάφορες φάσεις του έργου, είτε από τους χρήστες ή από τον φορέα ανάθεσης
του έργου ή και από τους δύο. Με τη συγκεκριμένη μορφή χρηματοδότησης ο
Δημόσιος Τομέας αναλαμβάνει μόνο τον έλεγχο της σωστής τήρησης της διαδικασίας,
με βάση τις προδιαγραφές που ήδη έχουν υποβληθεί στον Ιδιώτη - Φορέα. Στην
περίπτωση των λιμανιών, ο Ιδιωτικός φορέας, ως συνεργαζόμενος φορέας ή ως
φορέας παροχής υπηρεσιών, έχει ως στόχο του την αναβάθμιση των υπηρεσιών του
Δημόσιου Τομέα και την επιτυχή αξιοποίηση των δυνατοτήτων των λιμανιών. Το
κράτος ελέγχει τις διαδικασίες και παραχωρεί συγκεκριμένες υπηρεσίες στους ιδιώτες με την οριοθέτηση βασικών αρχών
και την υπογραφή μακροχρόνιων συμβολαίων.
— Πώληση, Επαναμίσθωση και Επανάκτηση Πάγιων
/ Χρηματοδοτική μίσθωση leasing
Αποτελεί μορφή
χρηματοδότησης επιχειρήσεων με μεσοπρόθεσμο χαρακτήρα, με την οποία προωθείται
η παραχώρηση πάγιων στοιχείων για επαγγελματικούς λόγους. Στο πλαίσιο αυτής τη
μορφής χρηματοδότησης ο εκμισθωτής παραχωρεί στον μισθωτή ή στη μισθώτρια
εταιρεία το δικαίωμα χρησιμοποίησης του υλικού εξοπλισμού έναντι καθορισμένης
αμοιβής. Η πολυετής αξιοποίηση του συγκεκριμένου δικαιώματος από τη μισθώτρια
εταιρεία μπορεί να οδηγήσει και στην απόκτηση της ιδιοκτησίας αυτού του
εξοπλισμού. Στη διαδικασία της εκμίσθωσης συμπεριλαμβάνονται ρήτρες
αποζημίωσης, σε περίπτωση παραβίασης των
συμφωνηθέντων. Η αποκατάσταση των φθορών και οι ασφαλιστικές καλύψεις
αναλαμβάνονται από τους μισθωτές.
Χρηματοδοτική
μίσθωση leasing / Παρουσιάζεται
με μορφές όπως:
■ Άμεση χρηματοδοτική μίσθωση / Direct Leasing: Αποτελεί μία διμερή σχέση, η οποία
αναπτύσσεται μεταξύ του εκμισθωτή και του μισθωτή. Την τεχνική αυτή εφαρμόζουν
μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες μπορούν να αποκτήσουν επαγγελματική στέγη ή
κινητό εξοπλισμό. Επίσης, μπορούν να αξιοποιήσουν τη χρηματοδοτική μίσθωση,
επενδύοντας άμεσα σε νέα πάγια, μεγιστοποιώντας τα φορολογικά οφέλη και
αποτρέποντας τη χρησιμοποίηση ιδίων κεφαλαίων.
■ Μίσθωση με παροχή υπηρεσιών / Service Leasing: Αφορά στη συμφωνία ανάμεσα σε μισθωτή και
εκμισθωτή συμπεριλαμβάνεται και η παροχή
επιπλέον υπηρεσιών. Παρουσιάζεται με τη μορφή της χρηματοδοτικής
μίσθωσης αλλά μπορεί να συμπεριλαμβάνεται και σε ανεξάρτητη σύμβαση.
■ Χρηματοδοτική μίσθωση - Πώληση / Vendor Leasing: «Είναι μία τεχνική προώθησης των
πωλήσεων, κατά την οποία ένας προμηθευτής εξοπλισμού υπογράφει μία σύμβαση -
πλαίσιο με μία εταιρεία χρηματοδοτικής μίσθωσης και στη συνέχεια προσκομίζει
πελάτες για τελική αγορά μέσω της μακροπρόθεσμης ενοικίασης, που προσφέρει η
εταιρεία χρηματοδοτικής μίσθωσης». Η συγκεκριμένη εταιρεία οφείλει να
αποδώσει στον προμηθευτή το καθορισμένο ποσό κατά το στάδιο της υπογραφής της
σύμβασης. Η συνεργασία αυτή οδηγεί σε αύξηση των πωλήσεων και για τις δύο
πλευρές, επιτυχή αντιμετώπιση των χρηματοληπτικών προβλημάτων των μισθωτών,
άμεση εξόφληση του εξοπλισμού, παροχή σημαντικών εκπτώσεων στους μισθωτές και
προστασία της επιχείρησης από την ανάγκη εκσυγχρονισμού της λόγω αμφισβήτησης
της αποτελεσματικότητάς του τεχνολογικού εξοπλισμού της.
■ Διασυνοριακή ή Διεθνής Μίσθωση / Cross-border ή Off-shore: Πρόκειται για μία επισφαλή μορφή
μίσθωσης, καθώς η πληρωμή γίνεται σε συνάλλαγμα, επειδή η εταιρεία
χρηματοδοτικής μίσθωσης είναι εταιρεία του εξωτερικού.
■ Πώληση και επαναμίσθωση Πάγιων Στοιχείων / Sale and Lease
Back: Πρόκειται για την
πώληση από μία επιχείρηση ενός πάγιου στοιχείου στην εκμισθώτρια εταιρεία και
την επαναπώληση του στην αρχική εταιρεία. Με τον τρόπο αυτό διευκολύνεται η
ρευστοποίηση επενδύσεων, που ήδη έχουν πραγματοποιηθεί, προωθείται η
ορθολογιστική θεώρηση του δανεισμού και επιταχύνονται οι διαδικασίες για τη
φορολογική απόσβεση του παγίου στοιχείου.
■ Συμμετοχική ή εξισορροπητική Χρηματοδοτική
Μίσθωσης / Leveraged Leasing: Αφορά τη μίσθωση πάγιων στοιχείων μεγάλης αξίας. Για να
ακολουθηθεί αυτή η μορφή μίσθωσης, χρειάζεται να συμμετέχουν ο μισθωτής, ο
βιομηχανικός κατασκευαστής, η εταιρεία leasing και ο δανειστής, ο οποίος
συνήθως είναι τραπεζικός οργανισμός ή ασφαλιστική εταιρεία ή ασφαλιστικό
ταμείο.
■ Ειδική Μορφή Χρηματοοικονομικής Μίσθωσης /
Master Leasing Line:
Παρουσιάζεται με τη μορφή υπογραφής μίας σύμβασης - πλαισίου. Η εφαρμογή της
εξαρτάται από τη σταδιακή απόκτηση περισσότερων προγραμμάτων.
— Πώληση και Επαναμίσθωση Πάγιων Στοιχείων
με Mezzanine Financing
Παρουσιάζεται με
μορφές όπως:
■ Ενδιάμεση Χρηματοδότηση: Αφορά την αξιοποίηση του κεφαλαίου για τη δημιουργία
επενδύσεων αλλά και για την κάλυψη βασικών αναγκών και διαδραματίζει
καθοριστικό ρόλο στη λειτουργία των επιχειρήσεων. Ειδικότερα, ανεξάρτητες
επενδυτικές εταιρείες προχωρούν στην απόκτηση μετοχών, για να χρηματοδοτήσουν
μία επιχείρηση. Η παραχώρηση
μέρους της ιδιοκτησίας των επιχειρήσεων λειτουργεί αρνητικά για την υιοθέτηση
αυτής της μορφής χρηματοδότησης.
■ Μοντέλο
Πώλησης και Επαναμίσθωσης Παγίων Στοιχείων με Mezzanine Financing: Η κάλυψη
των αναγκών με αυτή τη μορφή χρηματοδότησης πραγματοποιείται, χωρίς να
απαιτηθούν ίδια κεφάλαια και δανεισμός από τη διαχειρίστρια λιμενική αρχή. Η
συγκεκριμένη διαδικασία βασίζεται στις ανεξάρτητες εταιρείες, οι οποίες
αναλαμβάνουν να αποπληρώσουν το δάνειο που χορηγήθηκε από τραπεζικούς
οργανισμούς στις διαχειρίστριες λιμενικές αρχές και
γίνονται συνιδιοκτήτες, αγοράζοντας μέρος των μετοχών τους και αποκτώντας
μερική ιδιοκτησία. Τα περιουσιακά στοιχεία νοικιάζονται στην διαχειρίστρια
λιμενική αρχή, η οποία οφείλει να πληρώνει μία μορφή ενοικίου. Η αποτυχία
υλοποίησης των όρων της σύμβασης επιφέρει ρήτρες για τον μισθωτή.
— Είσοδος στο Χρηματιστήριο
Η απόφαση εισόδου
στο Χρηματιστήριο καθορίζεται από τα κέρδη και από το μέγεθος των λιμανιών αλλά
και από τον τρόπο λειτουργίας της ευρύτερης αγοράς, στην οποία
δραστηριοποιούνται.
Τα πλεονεκτήματα από την είσοδο των λιμανιών στο Χρηματιστήριο αφορούν τη /-ν:
i. Δυνατότητα άντλησης κεφαλαίων
ii. Ενίσχυση δραστηριοτήτων εταιρειών που επιλέγουν την εισαγωγή τους στο Χρηματιστήριο
iii. Ενίσχυση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος εταιρειών
iv. Παροχή κινήτρων για διείσδυση σε ξένες αγορές
v. Αναβάθμιση εταιρικού προφίλ
vi. Αύξηση δυνατότητάς ρευστοποίησης επενδύσεων
vii. Δυνατότητα εξαγορών και συγχωνεύσεων
Η απόφαση, όμως,
εισαγωγής στο Χρηματιστήριο εγκυμονεί και κινδύνους όπως:
i. Απώλεια δυνατότητας ελέγχου όλων των διαδικασιών
ii. Διαφανής τρόπος λειτουργίας, παρουσίαση διαφόρων πληροφοριών για
τρόπο λειτουργίας εταιρειών
iii. Υψηλό κόστος εισαγωγής
— Μίσθωση από τράπεζα
Μέσω συμβάσεων
παραχωρούνται κεφάλαια από τραπεζικούς οργανισμούς σε εταιρείες έναντι ανταλλάγματος
ή και χωρίς ανταλλάγματος. Οι τρόποι αποπληρωμής των δανείων ποικίλουν και
καθορίζονται στη σύμβαση, που υπογράφεται. Ειδικότερα, στη σύμβαση καθορίζονται
το ποσό του δανείου, οι τρόποι αποπληρωμής το ποσοστό του επιτοκίου, ο χρόνος
έναρξης και λήξης, τα επιπλέον έξοδα του δανειζόμενου και οι όροι που
διασφαλίζουν τους δανειστές.
Τα πλεονεκτήματα αυτής της πρακτικής χρηματοδότησης αφορούν:
i. Τη δυνατότητα άντλησης κεφαλαίων
ii. Το χαμηλό επιτόκιο
iii. Τους ευέλικτους όρους αποπληρωμής δανείου
iv. Την απουσία τραπεζικής παρέμβασης
v. Την κατοχή κυριότητας από την εταιρεία
Τα μειονεκτήματα
συνήθως είναι:
i. Η διασφάλιση διαδικασίας
και παροχής εγγυήσεων
ii. Το κυμαινόμενο επιτόκιο
iii. Οι ταχείς ρυθμοί ολοκλήρωσης διαδικασιών
iv. Η απουσία φορολογικών ελαφρύνσεων
v. Η χρηματοδότηση ενός μέρους της επένδυσης και όχι του συνολικού έργου
vi. Η μη παρέμβαση της τράπεζας
vii Η
αδυναμία αποπληρωμής δανείου λόγω οικονομικών συνθηκών
Xρηματοδότηση λιμενικών επενδύσεων από το Δημόσιο τομέα
Μπορεί στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης εποχής μας, να απελευθερώνονται οι αγορές και να παρουσιάζονται κίνητρα για την ανάπτυξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, κανείς, όμως, δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η σημασία της δημόσιας χρηματοδότησης των λιμανιών είναι πολύ μεγάλη και οδηγεί στην ευρύτερη οικονομική ανάπτυξη. Η συμβολή τους στην τόνωση της εθνικής οικονομίας αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα για την κρατική παρέμβαση και την ενίσχυση της κρατικής χρηματοδότησης στη λιμενική βιομηχανία. Με βάση την αξιολόγηση της πολιτικής των ιδιωτικοποιήσεων, βασικά στοιχεία θεωρούνται:
■ Ο περιορισμός του ανταγωνισμού
■ Η αύξηση ανταγωνιστικότητας λόγω συμπίεσης κόστους εργασίας
■ Η αδυναμία αύξησης επενδυτικής
δραστηριότητας Επειδή, η παγκοσμιοποιημένη αγορά
διευκολύνει τη διείσδυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, σε τομείς όπως η λιμενική
βιομηχανία, είναι φυσικό να παρατηρείται μείωση του δημοσίου ενδιαφέροντος. Σε
κάποιες περιπτώσεις, όμως, η κυβερνητική πολιτική εξακολουθεί να εστιάζεται
στην αξιοποίηση των λιμένων για την τόνωση των εθνικών οικονομιών, με
αποτέλεσμα να ενισχύεται το δημόσιο ενδιαφέρον, το οποίο εκδηλώνεται είτε με το
πλαίσιο αναπλήρωσης της αγοράς είτε με το πλαίσιο δημοσίου συμφέροντος. Σε
διεθνές επίπεδο υπάρχουν κάποια λιμάνια, που ο τρόπος διαμόρφωσης τους απαιτεί
την παρέμβαση των κυβερνήσεων, προκειμένου να είναι αποτελεσματική η αξιοποίηση
των λιμένων και να αποφευχθεί η κυριαρχία μονοπωλίων.
Στην περίπτωση, αυτή τα λιμάνια διακρίνονται για:
■ Υψηλά σταθερά κόστη και χαμηλά οριακά κόστη
■ Παρουσίαση αδιαίρετης υποδομής
■ Τη κατασκευή υποδομών και την επέκταση λιμένων που απαιτούνται μεγάλα χρηματικά ποσά
■ Περιορισμένες εναλλακτικές χρήσεις βασικής υποδομής
■ Υπέρβαση του προσδιοριζόμενου χρονικού πλαισίου από τα έργα
υποδομής
■ Τεχνικούς
λόγους που επιβάλλουν βασικές υποδομές
Η παρέμβαση του
δημόσιου τομέα στον χώρο των λιμένων επιβεβαιώνει την ανάγκη ανάληψης δημοσίων
πρωτοβουλιών στο πεδίο ανάπτυξης, έτσι ώστε να διασφαλισθεί η σωστή εφαρμογή
αναπτυξιακών πολιτικών.
Σε ευρύτερο πλαίσιο η παρέμβαση των κυβερνητικών φορέων
διακρίνεται περισσότερο για τον κοινωνικό της χαρακτήρα και την
προσπάθεια τήρησης βασικών κανόνων ηθικής, ισότητας και κοινωνικής
δικαιοσύνης και λιγότερο για την οικονομική της διάσταση. Σαφής επιδίωξη
αποτελεί η διασφάλιση του κοινωνικού συμφέροντος και η καταπολέμηση κάθε είδους
ανισότητας. Στις αγγλοσαξονικές χώρες η υποχώρηση του δημοσίου τομέα έχει
οδηγήσει σε αναθεώρηση της κοινωνικής πολιτικής και σε επικράτηση κοινωνικών
ανισοτήτων. Η επανεκτίμηση του ρόλου του κράτους και η θεώρηση του ως βασικού
παράγοντα αναπτυξιακών δράσεων στον χώρο των λιμένων εστιάζονται στον
ολοκληρωμένο τρόπο αντίληψης του κοινού συμφέροντος από το κράτος και στο ότι
δεν σημειώνεται ανισοτιμία του δημοσίου συμφέροντος με το άθροισμα των ατομικών
συμφερόντων. Τέλος, σημαντικό είναι το ερώτημα, που τίθεται για το αν,
τελικά, η σωστή διαχείριση των λιμένων και τα αποτελέσματα της αποτελούν
δημόσιο αγαθό, το οποίο μπορεί να ικανοποιείται μέσω της δημόσιας
χρηματοδότησής. Για την απάντηση αυτού του ερωτήματος, θα πρέπει να
εξεταστούν ποικίλες παράμετροι, οι οποίες αφορούν τη διασαφήνιση του ρόλου του
κράτους στη λιμενική βιομηχανία και του περιεχομένου των λιμενικών υπηρεσιών
και την ανάλυση και αξιολόγηση των παραγόντων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών,
που καθορίζουν τις αναπτυξιακές δράσεις στον χώρο των λιμένων.
Συμπέρασμα
Η οικονομική
θεωρία αναφέρεται συχνά στα λιμάνια ως σημαντικούς παράγοντες οικονομικής
ανάπτυξης, ιδιαίτερα από ιστορική σκοπιά, όπου συνετέλεσαν στην ανάπτυξη
του εμπορίου και στην ευημερία των κρατών. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι
περισσότερες από τις σημαντικότερες πόλεις του κόσμου είναι πόλεις -
λιμάνια, ακόμη και αν σε πολλές περιπτώσεις η παρούσα δραστηριότητα αυτών
των λιμανιών διαδραματίζει ένα μάλλον μικρό ρόλο στο γενικό οικονομικό πλαίσιο
των περιφερειών τους. Το βασικό επιχείρημα είναι ότι τα λιμάνια διευρύνουν τις
δυνατότητες της αγοράς τόσο για τις τοπικές όσο και για τις διεθνείς εταιρείες.
Το πλέον ουσιαστικό είναι, ότι αυξάνουν τον ανταγωνισμό, με αποτέλεσμα να προσφέρουν
χαμηλότερες τιμές στους καταναλωτές της λιμενικής κίνησης. Σε αυτό εμπλέκονται όλοι οι τομείς
της οικονομικής δραστηριότητας, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων του τομέα
των κατασκευών, της μεταποίησης, των βαριών βιομηχανιών, των τομέα παροχής
υπηρεσιών ή ακόμα των επιχειρήσεων λιανικής πώλησης. Ως εκ τούτου, τα
οικονομικά οφέλη των λιμένων είναι πολύ συγκεκριμένα ως προς την ενδοχώρα που
εξυπηρετούν. Μπορούν να είναι άμεσα για την ενδοχώρα που εξαρτάται σε μεγάλο
βαθμό από πόρους της, καθώς η παραγωγή συνδέεται άμεσα με το λιμένα, ή έμμεσα
όταν η ενδοχώρα περιλαμβάνει μεταποιητικές επιχειρήσεις που παράγουν ενδιάμεσα
αγαθά.
Επίσης είναι σημαντικό να τονισθεί ότι, τα λιμάνια αποτελούν κόμβους
αξιοποίησης της σύνδεσης τους με τις θαλάσσιες μεταφορές, τους σιδηροδρόμους
και την εσωτερική και εξωτερική ναυσιπλοΐα, με απώτερο στόχο τη μείωση του
κυκλοφοριακού οδικού δικτύου, την ενίσχυση του εμπορίου και του τουρισμού και
την τόνωση των εθνικών οικονομιών. Η διεθνής ναυτιλία αποτελεί βασικό
παράγοντα ανάπτυξης, ευημερίας και δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας στα
μεγάλα διεθνή λιμάνια, προβάλλοντας, επίσης, την κάθε χώρα και την πολιτιστική
της παράδοση σε διεθνές επίπεδο. Είναι γνωστό ότι σε πολλά μεγάλα διεθνή
εμπορικά κέντρα το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της οικονομίας τους βασίζεται στην
ναυτιλία και τον τουρισμό, που αποτελούν τις κύριες
πλουτοπαραγωγικές πηγές, ειδικά σε εποχές οικονομικής κρίσης. Σήμερα,
θωρείτε αναγκαία η υλοποίηση επενδύσεων και ενίσχυσης της λιμενικής
βιομηχανίας, έτσι ώστε να προωθηθεί ο εκσυγχρονισμός των λιμενικών τερματικών
σταθμών και η ικανοποίηση των απαιτήσεων του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου
περιβάλλοντος.
— Του Πλοιάρχου Λ.Σ ε.α
Δημητρίου Κουκουβίνου —